Περίληψη του μαθήματος
Από την απαρχή της σύγχρονης οικονομικής επιστήμης, ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που απασχολούν τους μελετητές είναι η διερεύνηση των παραγόντων ή των δυνάμεων εκείνων, όχι μόνο οικονομικών, αλλά και κοινωνικών, πολιτικών, πολιτισμικών, θεσμικών και ιστορικών, που επαυξάνουν και βελτιώνουν τον πλούτο και την ευημερία μιας χώρας.
Διερωτάται κανείς: τι είναι εκείνο που κάνει μία χώρα πλουσιότερη και βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσης των πληθυσμών που διαμένουν στη χώρα αυτή; Ή, για να το θέσουμε αλλιώς: τι είναι εκείνο που εμποδίζει μία χώρα να εξέλθει από τις συνθήκες φτώχειας και ανισότητας που βιώνει και της στερεί τα αγαθά – υλικά, κοινωνικά, πνευματικά – τα οποία είναι απαραίτητα για να εξασφαλίσει στους ανθρώπους την επιβίωση και μια ποιότητα ζωής; Για να μεταφέρουμε το συλλογισμό μας ένα βήμα πιο πέρα, αναρωτιόμαστε: γιατί εξακολουθούν να υπάρχουν χώρες «πλούσιες» και «φτωχές», «ευημερούσες» και «καθυστερημένες», «σύγχρονες» και «τριτοκοσμικές», ιδιαιτέρως σε μια εποχή και ένα σύστημα που χαρακτηρίζονται από ραγδαία τεχνολογική πρόοδο, επέκταση των μεταφορών και επικοινωνιών, αύξηση του συνολικού προϊόντος, καθώς και βελτίωση των όρων διαβίωσης με πληθώρα αγαθών, δυνατότητες καταπολέμησης των ασθενειών και ευκαιρίες αύξησης της γνώσης και εκπαίδευσης; Εν τέλει, γιατί δεν έχουν όλες οι χώρες μετοχή στην «κοινωνία της αφθονίας»;
Αυτά είναι τα ερωτήματα τα οποία θα μας απασχολήσουν στο μάθημα αυτό. Συγκεκριμένα, θα ασχοληθούμε με τη θεωρία και πρακτική του φαινομένου της οικονομικής ανάπτυξης, κυρίως στις χώρες του λεγόμενου αναπτυσσόμενου κόσμου. Θα εξετάσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία της διαδικασίας της οικονομικής ανάπτυξης, ενώ θα αναφέρουμε ορισμένες μεθόδους και δείκτες αξιολόγησης του επιπέδου ανάπτυξης των χωρών. Στη συνέχεια θα αναλύσουμε εκτενέστερα τις διάφορες και συχνά αντικρουόμενες θεωρητικές προσεγγίσεις που διατυπώθηκαν για να ερμηνεύσουν το φαινόμενο της (υπ)ανάπτυξης και να εμπνεύσουν μέτρα πολιτικής προς την επίλυση των προβλημάτων που εμφανίζονται στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Σχεδιάγραμμα των διαλέξεων
I. Εισαγωγή: Αντικείμενο του πεδίου έρευνας της οικονομικής ανάπτυξης (1η εβδομάδα)
Ποιο είναι το αντικείμενο έρευνας των οικονομικών της ανάπτυξης; Πως ορίζεται η έννοια της οικονομικής ανάπτυξης;
II. Μέθοδοι εκτίμησης και δείκτες αξιολόγησης της οικονομικής ανάπτυξης
(2η εβδομάδα)
Πώς προσδιορίζουμε τα προβλήματα του αναπτυσσόμενου κόσμου για να μπορέσουμε να επιλύσουμε τα προβλήματα αυτά και να άρουμε τα εμπόδια της περαιτέρω ανάπτυξής τους; Πως μετράμε και αξιολογούμε την οικονομική ανάπτυξη στην πράξη, ώστε να διακρίνουμε μεταξύ χωρών που ανήκουν στον «ανεπτυγμένο» ή «αναπτυσσόμενο» κόσμο; Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των καθιερωμένων μεθόδων εκτίμησης της οικονομικής ανάπτυξης;
III. Ανισότητα, φτώχεια και ανάπτυξη (3η εβδομάδα)
Γιατί ένα υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα δεν σημαίνει απαραίτητα υψηλότερα εισοδήματα για όλα τα κοινωνικά στρώματα ή για τα περισσότερα νοικοκυριά του πληθυσμού, ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες; Ποιοι είναι οι μηχανισμοί που συνδέουν τη μεγέθυνση με τη διανομή του εισοδήματος και πώς μπορεί να οργανωθεί το οικονομικό σύστημα ώστε η αύξηση του εισοδήματος να επεκταθεί και στα φτωχότερα εισοδηματικά στρώματα; Πώς αξιολογούμε το μέγεθος της φτώχειας και της ανισότητας σε μια χώρα και ποια είναι τα προβλήματα των εν λόγω δεικτών;
IV. Σύγχρονες θεωρίες οικονομικής ανάπτυξης: ερμηνεία του φαινομένου της ανάπτυξης και μέτρα πολιτικής για την αντιμετώπιση της υπανάπτυξης των χωρών (4 – 13η εβδομάδα)
Ø Ιστορικές καταβολές των θεωριών οικονομικής ανάπτυξης
Ø Νεοκλασική θεωρία (υπόδειγμα Solow-Swan, υπόδειγμα Lucas)
Ø Κλασικό υπόδειγμα επέκτασης καπιταλιστικού πυρήνα (υπόδειγμα Lewis-Fei-Ranis)
Ø Νεομαρξιστική θεωρία (Baran, Frank, Emmanuel, Amin)
Ø Δομικές – στρουκτουραλιστικές θεωρίες (Furtado, Prebisch)
Ø Προσέγγιση των βασικών αναγκών (Adelman)
Ø Προσέγγιση των ανθρωπίνων δυνατοτήτων (Sen, Nussbaum)
Ø Προσέγγιση της βιώσιμης ή αειφόρου ανάπτυξης (σχέση περιβάλλοντος – ανάπτυξης, ρόλος διεθνών οργανισμών)
- ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ (ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ; ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑ- ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
- ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΕΓΧΩΡΙΩΝ ΠΟΡΩΝ
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ
Todaro M. P. και Smith S. C. (2014), Οικονομική Ανάπτυξη, Εκδόσεις Τζιόλας (Εύδοξος: 33155988).
Gillis M., Perkins D. H., Roemer M. και Snodgrass D. R. (2011), Οικονομική της Ανάπτυξης, Εκδόσεις Τυπωθήτω (Εύδοξος: 12990895).
Taylor J. E. και Lybbert T. J. (2016), Οικονομικά της Ανάπτυξης: Βασικές Αρχές, Εκδόσεις Κριτική (Εύδοξος: 59367920).
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Οι φοιτητές / φοιτήτριες θα αξιολογηθούν βάσει της επίδοσής τους:
1) σε γραπτή εξέταση (βαρύτητα: 50% στη διαμόρφωση του συνολικού βαθμού)
2) σε ατομική/ομαδική εργασία ( βαρύτητα: 50% στη διαμόρφωση του συνολικού βαθμού εφόσον ο βαθμός της γραπτής εξέτασης ισούται με ή υπερβαίνει τις 5 μονάδες, βαρύτητα: 0% στη διαμόρφωση του συνολικού βαθμού εφόσον ο βαθμός της γραπτής εξέτασης δεν ισούται με και δεν υπερβαίνει τις 5 μονάδες).
Ο βαθμός της εργασίας ισχύει για τη θερινή και για την επαναληπτική εξεταστική περίοδο.
- Διδάσκων: Ευάγγελος Νικολαϊδης